De IJzer ontspringt op de hoogten van Frans-Vlaanderen en zoekt een weg naar zee. Een belangrijk deel van haar stroombekken is gelegen in Frankrijk. Sinds de Middeleeuwen heeft de mens aan de loop van de IJzer heel wat veranderd. Tussen Fintele en Nieuwpoort werd haar linkeroever ingedijkt, waardoor de waterhuishouding van Veurne-Ambacht grotendeels werd losgekoppeld van de rivier. In periodes van droogtes zorgt het IJzerwater enkel nog voor het op peil houden van de poldergrachten en -gangen.

De IJzer wordt gevoed door verschillende bronnen die gelegen zijn op de noordelijke flank van een langgerekte heuvelrug van Torhout tot Watten. Zij voeden de voornaamste zijlopen. Eens de landgrens voorbij wordt de IJzer traagstromend … althans voor het grootste deel van het jaar. In periodes van hoge neerslag kunnen vanuit Frankrijk in heel korte tijd grote hoeveelheden water worden aangevoerd. Dit brengt dan overstromingen teweeg in de omgeving van Roesbrugge waar men een deel van het dorp moest beschermen tegen wateroverlast.

Een gewijzigd landgebruik in het gebied van de bovenloop van de IJzer is hiervoor verantwoordelijk. Weiden werden massaal omgezet in akkerlanden wat zorgde voor een versnelde waterafvoer en ook voor een toename van de bodemerosie. Heel wat grond kwam en komt hierdoor als slib in de waterlopen terecht … Ook alle zijlopen van de IJzer in Vlaanderen (Kemmelbeek, Poperingevaart, ….) hebben met datzelfde probleem te maken. Het baggeren van de IJzer blijft dan ook een absolute noodzaak.

Eind van de jaren '90 werden de IJzer en het Lokanaal gebaggerd en het slib afgevoerd. Hierdoor kon het afstromende water gemakkelijker naar zee.
Het Kanaal Ieper-IJzer moet nog gebaggerd worden. Door een lichte verontreiniging van het slib - uit de tijd toen de meeste steden en dorpen nog geen riolering hadden - dient er speciale aandacht besteed te worden aan het bergen van deze specie. Voor dit probleem - een belangrijk knelpunt - zoekt de waterbeheerder Waterwegen en Zeekanaal momenteel een oplossing. Door het slib is de scheepvaart op dit kanaal is zo goed als onmogelijk geworden, zelfs voor de recreatievaart. Er kunnen dan ook nog nauwelijks schepen doorvaren tot de jachthaven van Ieper.

Grote gebieden, vooral langs de rechteroever tussen Elzendamme en Diksmuide, komen bij hoge waterstanden van de IJzer regelmatig onder water te staan. Ze dienen als natuurlijke bergingsbekkens voor het water. Die bekkens zijn onontbeerlijk omdat de IJzer te Nieuwpoort maar een beperkt aantal uren per dag het water kan afvoeren naar zee. Bovendien spelen ook de weersomstandigheden hierin een rol.

Om de waterafvoer te verbeteren wordt door de waterbeheerder momenteel gekozen voor een bijkomende afvoer van het water van de bovenloop van de IJzer via het Lokanaal, dat ter hoogte van het gehucht Fintele via een sluis en stuw verbonden is met de IJzer. Via het Kanaal Duinkerke-Nieuwpoort wordt het water via de Ganzenpoot in Nieuwpoort naar zee afgevoerd.

Alhoewel de IJzer in de loop der tijden op diverse plaatsen werd rechtgetrokken en verbreed, wordt nu geopteerd voor een meer natuurlijke inrichting van de IJzeroevers. Ter hoogte van Schoorbakke werd de bestaande dijk zelfs landinwaarts verplaatst om de waterweg terug meer natuurlijke ontwikkelingskansen te geven. Paaiplaatsen werden aangelegd en op diverse plaatsen werden natuurvriendelijke oeverinrichtingen aangebracht.

Er zijn weinig waterlopen in Vlaanderen die zoveel functies vervullen als de IJzer. Sommige zijn meer mensgericht, andere meer natuurgericht. De IJzer is ook een waterweg waarop nog steeds gevaren wordt. Het goederenvervoer is sterk verminderd, maar de recreatievaart nam sterk toe. Aanlegsteigers werden op aantrekkelijke plaatsen gebouwd en te Diksmuide werd de bestaande jachthaven heringericht en uitgebreid.
Het recreatief medegebruik van de IJzer en haar oevers krijgt de laatste jaren enorme aandacht. Langs de waterweg wordt er veel gefietst en gewandeld. Het bestaande jaagpad langs de IJzer werd heringericht. Op de rechteroever wordt tussen Diksmuide en Nieuwpoort zelfs een nieuw recreatief fietspad aangelegd. Ook het hengelen zit opnieuw in de lift. Hengelfaciliteiten werden op diverse plaatsen voorzien.

Ook de waterkwaliteit ging er de laatste 10 jaar op vooruit. De bouw van nieuwe waterzuiveringsinstallaties - onder meer te Kortemark - en de aansluiting van verschillende woonwijken werkte deze verbetering in de hand. Door de verbetering van de waterkwaliteit werd de IJzer weer visrijk en nam het aantal vissoorten toe. Toch zorgen overstorten tijdelijk voor enige vervuiling en zelfs vissterfte.
Een belangrijk deel van het IJzerwater wordt ook gebruikt als ruwwater voor de bereiding van drinkwater door de Vlaamse Maatschappij voor Watervoorziening (VMW). Soms zorgt de aanwezigheid van biociden (bv. atrazine) in het water daarbij voor problemen.

Om de verdere ontwikkeling beter te sturen wordt door de Vlaamse overheid gewerkt aan een waterbeheerplan voor het IJzerbekken. Met dit plan is het de bedoeling om op een meer geïntegreerde wijze de bestaande problemen een oplossing te zoeken.

De Milieuboot
De Gheeststraat 16 -9300 Aalst - tel. 053 72 94 20 - fax 053 80 87 43
- www.milieuboot.be

Reacties op de nieuwsbrief en/of voorstellen voor artikels zijn welkom