|
Op
vrijdag 11 mei organiseerde Grenzeloze Schelde i.s.m. de werkgroep
Water in de Stad een studiedag in Mechelen, met als thema - je
kan het al raden - 'Water in de stad'.
In de voormiddag stond een gegidste rondleiding langs
verschillende sites in het stadscentrum op het programma. Het
recent aangelegde Dijlepad liet de aanwezigen wandelen over de
Dijle en langs de zopas opengelegde Melaan.
In de namiddag beleefden de deelnemers al varende vanaf
de Brusselse Poort - via het Zennegat - tot de Winketkaai de omgeving
van het Kanaal Leuven-Dijle en de Dijle. Deskundige sprekers lichtten
actuele thema's en aandachtspunten toe aan dek, met mogelijkheid
tot vraagstelling en debat.
Op deze manier wil Grenzeloze Schelde de herwaardering van het
water in de stad in de kijker stellen. Mechelen, erkende kunsthistorische
stad, speelt de aanwezigheid van water alleszins als troef uit,
een aantal recente projecten getuigt hiervan.
Een drupje geschiedenis
De eerste stadskern van Mechelen is ontstaan op de hoge oever
van de Dijle (portus) en gegroeid in de Frankische tijd, gelegen
op het kruispunt van belangrijke handelswegen (oude heerbanen)
en een waterweg langs de rivier.
De lage oever van de Dijle was een moerassig gebied met vele eilandjes,
gescheiden door geulen die na indijking en versterking 'vlietjes'
genoemd werden. Hoewel vaak geplaagd door overstromingen, verplaatste
het centrum zich vanaf de 10e eeuw toch geleidelijk naar de benedenstad.
De historische stadskern telde tot amper honderd jaar geleden
nog vele schilderachtige bruggetjes over de talrijke vlietjes.
Door de industrialisering en de sterke toename van de bevolking
in de 19e eeuw werden de vlietjes echter 'open riolen' … en de
oorzaak van epidemieën. In het begin van de 20e eeuw werden grote
werken ondernomen: vele vlietjes werden voorzien van rioolbuizen
en daarna gedempt, andere werden overwelfd, op de Dijle werden
sluizen geplaatst en de wateroverlast werd opgevangen via een
omleidingkanaal, zodat de binnenstad sindsdien geen overstromingen
meer kent. De charme van vlietjes en bruggetjes ging echter (voorgoed?)
verloren ...
Maar Mechelen is ontwaakt. In de laatste twee decennia werden
vele initiatieven tot een goed einde gebracht: restauratie van
gebouwen en monumenten, renovatiewerken aan straten en pleinen,
grondige stadsvernieuwing, aanleg van ondergrondse parkings, ombouw
van de oude Lamotbrouwerij tot een cultureel complex met Erfgoedcentrum,
aanleg van een wandelpad op de Dijle en het terug openleggen van
de grootste vliet, de 'Oude Melaan', in het kader van het Europese
project 'Water in Historic City Centers'.
We nemen je even mee op tocht…
Te voet langs het water in het centrum
Ook al waren de weergoden ons op 11 mei niet gunstig gezind, de
vele aanwezigen lieten er zich niet door afschrikken. Opgesplitst
in twee groepen van elk een 30-tal deelnemers, trokken we op pad,
professioneel begeleid door een stadsgids en een ambtenaar van
stad Mechelen.
 |
|
Op verschillende
plaatsen, zoals hier onder een oude brug waar vroeger de tol
werd geheven - en de Mechelaars stonden gekend voor hun harde
aanpak bij ongehoorzaamheid - werden oude en huidige stadszichten
vergeleken. Toch verrassend nog enkele elementen te herkennen… |
De bewuste aandacht
van de stad voor haar wateren, de verfraaiing van de omgeving
van het water, laten de burgers zich welgevallen. Oeverbewoners
richten zich terug naar het water, wat je merkt aan de vele
(vernieuwde) privé-terrassen die opduiken langs de waterkant.
Deze stadsvernieuwing met aandacht voor het water, kon de
stad mede realiseren door de deelname aan 3 grotere Europese
projecten: |
|
 |
- de in 1998 met Europese steun aangelegde jachthaven - naar
het voorbeeld van Delft in het centrum van de stad;
- openlegging van een oude vliet, de 'Nieuwe Melaan', in het
kader van het Europees project Water In Historic City Centers
met 6 steden uit 4 landen;
- het drijvend Dijlepad, deelproject onder de titel 'Waterfront
Mechelen' in het totaalproject 'Beleef het Water' (Interreg
IIIb-project).
 |
|
Al gehoord van de 'kraankinderen'?
Zij liepen vroeger in dit grote houten rad om de lading van
de schepen te lossen.
Tot 1888 was dit pareltje van een kraanbrug aanwezig, helaas
werd ze dan verkocht en afgebroken… |
Gelukkig is niet alles
verdwenen en werden historisch waardevolle gebouwen beschermd
door Monumentenzorg, zoals dit 'ambachtshuis van de schippers'
in rococostijl , daterend uit de 2e helft van de 18e eeuw.
Of wat ooit verdween, wordt weer gewaardeerd.
Zo werd een oude vliet, ooit overwelfd onder druk van de uitbraak
van epidemieën en toenemend verkeer, weer opengelegd. Het
concept werd uitgewerkt door het bureau OKRA uit Utrecht.
Waar mogelijk werden de oude, oorspronkelijke muren opnieuw
gebruikt. Daar het om een nabootsing
op de originele locatie gaat, maar geen herstel van bron tot
monding, betreft het een stilstaande waterpartij. De
Nieuwe Melaan wordt gevoed met Dijlewater en 's nachts laat
een pomp het water circuleren om voldoende zuurstof in het
water te mengen, noodzakelijk voor een goede waterkwaliteit
en de vele vissen die er al lustig in rond zwemmen.
|
|
 |
Ook op de Vismarkt konden tot
1530 kleine vissersboten in een haventje aanmeren om hun waar
aan de man te brengen. Getuigen hiervan zijn de 'vis'fontein
en de railing, die denkbeeldig de oude kade afbakent.
|
|
 |
Een derde groot project dat de burger of bezoeker de blik naar het
water laat richten, is het drijvend Dijlepad, een houten pad dat
je boven het wateroppervlak laat wandelen. Aan de basis lag het
ontwerp van de Italiaanse architecten Secchi en Vigano. Het wandelpad
ligt tussen jachthaven en de binnenstad en creëert zo een waterfront,
een houten waterboulevard tussen twee toeristische polen: jachthaven
en binnenstad. 'Beleef het Water' is een sterke uitnodiging om de
blik naar het water te wenden. Het wandelpad aan de Dijle is hierin
met glans geslaagd.
 |
|
Over een lengte van
ca. 600 meter kan de wandelaar, toerist, toevallige passant
of zelfs een haastige pendelaar vanuit een ander perspectief
zowel van de historische binnenstad als van de in de zon glinsterende
Dijle genieten. Fase 1 verliep in samenwerking met Waterwegen
en Zeekanaal NV, fase 2 is in voorbereiding. In de toekomst
zal men zo de volledige loop van de Dijle door het stadscentrum
kunnen volgen. |
 |
|
Niet enkel de wandelaar
komt aan zijn of haar trekken, ook aan de beroepsbevolking
en de jeugd wordt gedacht… De oude LAMOTbrouwerij werd prachtig
gerenoveerd en herbergt nu een congrescentrum, gericht naar
het water. Aan de overzijde zullen terrasjes een aangename,
ontspannen sfeer creëren. De voorlopige brug zal vervangen
worden door een nieuwe brug, die de twee sites met elkaar
zal verbinden. |
Al varende op het Kanaal Leuven-Dijle en de Dijle
| 's Middags
scheepten de deelnemers in aan de Brusselse Poort voor een
verkenning van de omgeving van de stad Mechelen, al varende
op het Kanaal Leuven-Dijle - via het Zennegat - en de Dijle.
Stadsingenieur Gust Van Thillo lichtte aan de hand van een
rijkelijk geïllustreerde presentatie de (toekomstige) realisaties
van de stad toe. Iets om verder naar uit te kijken en dat
hopelijk als voorbeeld kan dienen voor andere steden en gemeenten! |
|
 |
Al varende gaven verschillende sprekers van de Vlaamse Milieumaatschappij
(VMM), Waterwegen en Zeekanaal (WenZ) en een nautische gids deskundige
uitleg inpikkend op de omgeving waarlangs we vaarden. De thema's
waren waterbeheersing, waterzuivering, betekenis van de Dijle en
het kanaal voor Mechelen en hun historiek.
De boodschap die we onthouden is dat de herwaardering van water
in en om de stad zeker als troef kan uitgespeeld worden: zowel stad
als burger en toevallige passant plukken er de vruchten van. Maar
het herstel van kwaliteit en kwantiteit is een noodzakelijke voorwaarde
ervoor. Een bewuste omgang met water is een onontbeerlijke houding
die ieder van ons zich eigen dient te maken, willen wij en de generaties
na ons van dat water blijven genieten.
|
