Het waterwegennetwerk in Antwerpen springt in het oog door het uniek waterwegkruispunt van drie kanalen. Het Kanaal Dessel-Schoten, het Kanaal Dessel-Kwaadmechelen en het Kanaal Bocholt-Herentals ontmoeten elkaar in Dessel. Twee van de drie kanalen vormen het toneel voor de educatieve milieuboottochten dit najaar.
Het Kanaal Dessel-Schoten doorkruist het noorden van de Antwerpse provincie, terwijl het Kanaal Dessel-Kwaadmechelen de verbinding maakt met de snelweg van de scheepvaart, het Albertkanaal. Dit kluwen van waterwegen maakt deel uit van de Kempense kanalen en vormt een oord van natuur, recreatie en industrie. De perfecte omgeving om de herfst binnen te varen.

Situering en geschiedenis

Het grotere geheel van de Kempense kanalen was oorspronkelijk gegraven om de Maas en de Schelde met elkaar te verbinden. Na de onafhankelijkheid van België ging men van start met de aanleg van het kanalenstelsel, uitgaande van de aftakking van de Zuid-Willemsvaart te Lozen.

Het Kanaal Dessel-Schoten werd in twee fasen gegraven. Het eerste deel, tussen Dessel en Turnhout, was afgewerkt in 1846. De Oude Kaai te Turnhout was toen het 'eindpunt' van het kanaal. Pas in 1875 was de doortrekking van het kanaal naar Schoten een feit. Turnhout kreeg er een Nieuwe Kaai bij, iets meer stroomafwaarts aan de zwaaikom. In 1965 werden verbredingwerken aan het Kanaal Dessel-Schoten uitgevoerd zodat schepen tot 600 ton op dit kanaal konden varen.

Het Kanaal Dessel-Kwaadmechelen vormt met zijn 15,8 km de verbinding tussen het oudere Kempens Kanaal Bocholt-Herentals en het nieuwere Albertkanaal. Hoewel het Kanaal Dessel-Kwaadmechelen ouder is dan het Albertkanaal kreeg het zijn naam pas na de opening (1939) van het Albertkanaal. Voordien maakte het deel uit van het 'Hasselts Vaartje', een vertakkingkanaal van het Kanaal Bocholt-Herentals naar de Demer te Hasselt.

De motivatie voor de aanleg van de Kempense kanalen was de mogelijkheid om de gronden in de streek te irrigeren. Door de verbinding van de Maas met de Schelde werd ook het transporteren van goederen tussen deze rivieren mogelijk.

Het kanaal en zijn omgeving

Opvallend voor de twee kanalen zijn de groene oevers, het groot aantal duikers (die beken of rivieren onder het kanaal leiden) en bruggen en de talrijke hoogspanningsleidingen over en onder de kanalen. De duikers zijn te herkennen aan de rood-wit geschilderde hekkens die je tegenover elkaar op de oevers ziet. Maar de kanalen verschillen in een aantal opzichten ook van elkaar.

Terwijl het Kanaal Dessel-Kwaadmechelen een gabariet heeft van 2000 ton, is het Kanaal Dessel-Schoten enkel toegankelijk voor vrachtvervoer tot 600 ton. Op dit smalle kanaal zijn er wisselplaatsen aangelegd, lokale verbredingen waar schepen elkaar kunnen kruisen. Ook sluizen en ophaalbruggen zijn er in overvloed aanwezig. Het 64 km lange kanaal overbrugt met tien sluizen een hoogteverschil van 25,45m.

Een opvallend kenmerk van het Kanaal Dessel-Kwaadmechelen is de bepaling van de linkeroever en rechteroever. Normaal gebeurt die aan de hand van de stroomrichting. Op dit kanaal is er maar een beperkte stroming waar te nemen, daarom worden hier de termen "oostelijke oever" en "westelijke oever" gebruikt.

Het groene karakter van de kanalen ontstond zeer gelijkaardig. Na de ontginning van de kleiputten in de streek kon de natuur er opnieuw zijn gang gaan. De kleiputten liepen langzaam vol met regenwater en er ontstonden prachtige biotopen met allerlei waterplanten en verschillende vissoorten. De licht hellende oevers, die aangebracht zijn in de recentste putten en het plaatsen van visrasters om de grotere karpers van de oevers weg te houden, zijn vrij eenvoudige ingrepen die leiden tot een interessante oevervegetatie.

Deze streek heeft niet alleen een grote natuurwaarde. De kanalen vormen de ideale omgeving voor de recreant. Een netwerk van fiets- en wandelroutes doorkruist de volledige Kempen en leidt de fietser en wandelaar vaak naar de jaagpaden. Ook kajakkers en sportvissers vinden hier de nodige ontspanning. De vele vissers die hier 's zondags hun geduld en geluk komen beproeven, zijn trouwens een bewijs van de vrij goede kwaliteit van het kanaalwater. De oude kleiputten langs het kanaal trekken zowel vissers als motorcrossers aan. Recreatiegebieden als het Zilvermeer en Sunparks (oostelijke oever van het Kanaal Dessel-Kwaadmechelen) bouwen de kleiputten eerder om tot zwem-, roei- of surfvijver.

Waterkwaliteit en drinkwaterproductie

Voor drinkwater in de streek zorgen de drinkwaterproductiecentra Pidpa (Provinciale en Intercommunale Drinkwatermaatschappij der Provincie Antwerpen) en VMW (Vlaamse Maatschappij voor Watervoorziening). Beide halen hun water uit het grondwater. Het grondwater wordt opgepompt via watervangputten. Na een grondige controle op de kwaliteit wordt dit ruw water naar het waterproductiecentrum doorgestuurd om verwerkt te worden tot drinkwater.

Het Kanaal Dessel-Kwaadmechelen scoort voor de biologisch waterkwaliteit 'matig' tot 'goed'. De waterkwaliteit, bepaald aan de hand van zuurstofgehaltes, duidt op 'niet verontreinigd' tot 'matig verontreinigd'. Het water van het Kanaal Dessel-Kwaadmechelen is vrij troebel. Het visbestand bestaat voornamelijk uit voorn, brasem, baars en snoekbaars.

Het zuurstofgehalte van het Kanaal Dessel-Schoten komt overeen met een zuurstofgehalte aanvaardbaar tot niet-verontreinigd, behalve ter hoogte van Arendonk, waar het duidt op een matige verontreiniging. Dit heeft effect op de biologische waterkwaliteit; deze is goed in Dessel, matig tot goed van Mol tot Beerse en goed tot zeer goed van Rijkevorsel tot Schoten.