Water in de stad - Kortrijk. De rivier maakt de stad.

Op woensdag 25 september organiseerde Grenzeloze Schelde i.s.m. de Stad Kortrijk en De Milieuboot een studiedag over de impact van de aanpassingen aan de Leie in de stad Kortrijk. Een verslagje...

Wat oorspronkelijk een zuiver waterbouwkundige ingreep was, werd meer en meer een stedelijk verhaal. De knappe herinrichting van de Leie-oevers in Kortrijk is een illustratie van hoe functionele infrastructuurwerken en stadsvernieuwing kunnen samengaan. Een doordacht ontwikkelingskader maakt een mix van stedelijke functies langs het water mogelijk, met aandacht voor beeldkwaliteit. De Leiewerken hebben ervoor gezorgd dat de Leie terug een centrale plaats krijgt in de stad. De Leie 'maakt de stad' en brengt Kortrijk verder tot leven, ze doet dienst als motor voor nieuwe ontwikkelingen en voor stadsvernieuwing.

Een stukje geschiedenis

Kortrijk, een van de oudste steden van België, is ontstaan langs de Leie. De naam Kortrijk gaat terug op de Latijnse naam van de stad Cortoriacum. Deze benaming betekent 'nederzetting gelegen aan de bocht van de rivier'. De rivier heeft steeds een belangrijke rol gespeeld in de ontwikkeling van de stad. In de middeleeuwen verloopt de scheepvaart langs de Broeltorens, vandaag de enige overblijfselen van de oudste stadsvestingen. De noordelijke aftakking van de Leie geeft het Buda-eiland zijn vorm.

	Op bovenstaande kaart uit 1641 is de groei van Kortrijk duidelijk te zien. De stadsmuren zijn uitgebreid en een netwerk aan stadsgrachten en omwallingen takken aan op de Leie.

Op deze kaart uit de periode 1912-1919 is zichtbaar dat de stad verder is gegroeid. De meeste stadsmuren zijn gesloopt, de omwallingen werden gedempt. Omwille van overstromingsproblemen en in functie van scheepvaart wordt de noordelijke Leie-arm verlegd (blauwe lijn). Hierdoor wordt het Buda-eiland dubbel zo groot. Het oude tracé wordt gedempt (gele lijn) en als boulevard 'Dam' aangelegd.

De Leiewerken - doortocht Kortrijk

Na jaren van plannen start Waterwegen en Zeekanaal NV (W&Z) in 1997 de werken aan de Leiedoortocht in Kortrijk. Het centrum van Kortrijk vormt tot dan een flessenhals in het waternetwerk.
Het project 'Leiewerken - Doortocht Kortrijk' beoogt een verbreding en verdieping van de Leie, een verhoging van de bruggen en drie grote bochtafsnijdingen (zie schets hiernaast). De Leiewerken kaderen binnen het Europese Seine-Scheldeproject, dat als ambitie heeft het Seinebekken met het Scheldebekken te verbinden voor binnenscheepvaart met een laadvermogen tot 4400 ton.

Sinds de jaren '90 tot heden vormen creatieve processen een bepalende factor bij het concreet vorm geven van de Leie-doortocht. De waterwegbeheerder W&Z, intercommunale Leiedal en Stad Kortrijk zijn de motor achter dit proces. Via workshops en diverse studies worden kwalitatieve insteken gegeven die vandaag zichtbaar zijn op het terrein.

Unieke kans voor het stedelijk landschap

De Leiewerken vormen een unieke kans om een nieuw stedelijk landschap te creëren. De verbreding van de Leie van 17 m naar 32 m en de verhoging van de bruggen van 4 m naar 7 m boven het wateroppervlak betekenen een andere ruimtelijke beleving. De Leiewerken - doortocht Kortrijk brengen een nieuwe schaal in de stad, die anders ervaren wordt.

De Stad Kortrijk wil echter geen nieuwe autostrade door haar stad, met schepen van 185 m lang (± 2 voetbalvelden) en een 6-tal meter hoog. Dus tracht ze in de Leiewerken een meerwaarde te vinden voor de stad, namelijk: hoe kan elke euro die geïnvesteerd wordt in een technische ingreep ook van betekenis zijn voor de stad en haar inwoners? Dit vraagt een mentaliteitswijziging, gevoed door veel overleg en een breder nadenken.





Ter illustratie de evolutie van het ontwerpen van de kades:

Zo grijs en verloederd de kaders er vroeger bijlagen...	Conceptschets i.s.m. Jordi Farrando: resoluut kiezen voor een andere vormgeving waarbij voetgangers en fietsers een royale boulevard van 8 m krijgen en de wagen teruggedrongen wordt		... zo fris en monter zien ze er vandaag uit. Hierdoor ontstond een nieuwe publieke ruimte in contact met de Leie die op vandaag intensief wordt gebruikt.

Bruggen vormen het nieuwe stadsbeeld

De impact van de Leiewerken op het stadsbeeld is niet te onderschatten. Niet minder dan 7 nieuwe bruggen (in principe zelfs 8 tot 9) worden over de Leie gebouwd. De stad koos ervoor om het functionele aan het esthetische te koppelen. Bij het ontwerpproces van de nieuwe bruggen werd heel wat aandacht besteed aan kwaliteit en architectuur. Iedere brug kreeg een eigen karakter en nam zo haar positie in het bestaande stadsweefsel op. Stuk voor stuk bepalen de nieuwe bruggen het stadsbeeld.

Bij het ontwerp van de Collegebrug werd geopteerd voor een lichte en open structuur waardoor deze omgeving een open karakter krijgt. Deze brug slingert zich over de Leie tussen enerzijds de Diksmuidekaai en anderzijds het uiteinde van de IJzerkaai en doet dienst als voetgangers- en fietsersbrug die er mee moet voor zorgen dat scholieren van het Sint-Amandscollege en de toekomstige scholen veilig de school bereiken.

Overleie (op linkeroever) heeft heel wat te lijden gehad onder de Leiewerken. Nu het stof stilaan gaat liggen, biedt de Leie heel wat kansen voor deze stadswijk. Nieuwe ontwikkelingen worden maximaal betrokken op de Leie en sites worden onderling met elkaar verbonden. Door het realiseren van nieuwe groene zones en zachte verbindingen wordt de Leie 'binnengetrokken' in de wijk.

Nieuwe plekken voor de stad

Nu het stof van de Leiewerken gaat liggen en Kortrijk zijn rivier terug kan omarmen, dient zich een uitermate boeiende uitdaging aan. Hoe kunnen de vrijgekomen terreinen langs de rivier zo goed mogelijk ingevuld worden? Welke stedenbouwkundige en architecturale kwaliteit zullen deze ontwikkelingen uitstralen? De antwoorden hierop zullen voor de komende decennia het beeld bepalen van de Leieboorden.
De ontwikkelingen zullen niet alleen het gezicht van de stad mee vormgeven, ze bieden ook een unieke groeikans. De stad wenst hierbij duidelijk de kaart te trekken van wonen, maar zeker niet uitsluitend. De stad wil een mix van stedelijke functies mogelijk maken langs het water.

De Leiewerken deden in tussentijd al dienst als motor voor stadsvernieuwing. In 2003 werd het Buda-eiland erkend als Vlaams stadsvernieuwingsproject. De wijk Overleie volgde in 2012. Met stedelijke middelen, steun van Vlaanderen en met diverse partners worden diverse hefboomprojecten gerealiseerd. Beide stadsdelen worden maximaal op de Leie betrokken waardoor ze meer dan ooit deel worden van een nieuw stedelijke landschap.

Voor meer info over de stadsvernieuwingsprojecten, klik hier.

Restpercelen langs de Leieboorden gaven de kans om ook ruimte voor recreatie en beleving te voorzien. De bouw van deze sportkooi en ook een skatebowl zijn illustraties van nieuwe verblijfsruimtes die zich enten op de rivier.

Zuurstof voor de stad

Kortrijk heeft vanouds weinig groen in haar stadscentrum. Door de Leiewerken, maar ook door het wegtrekken van grootschalige economische activiteiten komen grote percelen vrij. In deze zones wordt bewust gekozen voor het realiseren van kleinschalige entiteiten waartussen kleine pleinen en groenzones worden gecreëerd. Ze vormen aangename fiets- en wandelverbindingen binnen de wijk en sluiten ook aan op bestaande verbindingen in de binnenstad.
Zowel bij het ontwerp van de bruggen als bij de landschappelijke aanleg werd een maximale openheid nagestreefd. Hierdoor gaan deze groene zones deel uitmaken van een wijds stedelijk landschap.

Beleef de Leie

Wie langs de Leieboorden flaneert ziet dat Kortrijk een nieuwe aanblik kreeg. De kwaliteit van de architectuur, de extra groenzones, de verschillende nieuwe functies, zoals vrijetijd, cultuur, horeca,... zijn extra's voor de wijk en de stad. Buda Beach is een oase van groen om te rusten, te sporten, te feesten. De skatebowl biedt de jongeren de mogelijkheid om zich uit te leven. Binnenkort opent het Vlasmuseum zijn deuren. De sportkooi bij de Noordbrug, de nieuwe aangelegde kaden, de groene zone op de top van het eiland, enz... zijn prachtige plekken om de Leie van nabij te beleven. Deze troeven stralen ook af op de aanpalende wijken. Wonen wordt er aantrekkelijker. De toekomstige projecten moeten deze beleving langs de Leieboorden versterken.

De Leiewerken hebben ervoor gezorgd dat de Leie terug een centrale plaats krijgt in de stad. Een plaats waar iedere Kortrijkzaan trots op is en die de bezoeker uitnodigt nog eens terug te keren.


Met dank aan Maarten Gheysen, stedenbouwkundige Intercommunale Leiedal, die ook op de studiedag van 25 september de presentatie 'De rivier maakt de stad' gaf.

Een fotoverslag van de studiedag kan je hier bekijken.